Foto: AFP
Opvolger voor Kabila
Vandaag om 10:35 door | Bron: BELGA
Met meer dan twee jaar vertraging kunnen de Congolezen zondag dan toch naar de stembus om een opvolger voor president Joseph Kabila aan te duiden. Maar een eerlijke bedoening, dat lijkt het niet echt te worden...
De stembusgang gebeurt met Zuid-Koreaanse stemmachines, maar er bestaat maar weinig vertrouwen dat die stemmachines eerlijke verkiezingen opleveren. Ook andere voorwaarden tot een eerlijk verloop van de verkiezingen lijken niet bepaald ingelost te zijn. Omdat de kiescommissie niet tijdig klaar was, werden de verkiezingen vorige week met een week uitgesteld. Bovendien worden in drie steden waar de oppositie sterk staat pas in maart verkiezingen gehouden - de nieuwe president wordt wel al in januari ingezworen.
De presidentsverkiezingen moeten voor het eerst sinds de onafhankelijkheid van België in 1960 tot een democratische machtswissel leiden. De partij van uittredend president Joseph Kabila duidde Emmanuel Ramazani Shadary aan als haar kandidaat, en die zal het moeten opnemen tegen een twintigtal andere kandidaten. De belangrijksten zijn Martin Fayulu, die gesteund wordt door de zwaargewichten Moïse Katumbi en oud-vicepresident Jean-Pierre Bemba, en de gezamenlijke kandidatuur van Felix Tshisekedi en Vital Kamerhe. Die eerste, zoon van de begin 2017 in Brussel overleden oppositieleider Etienne, is kandidaat-president, de tweede is kandidaat-premier.
Foto: BELGA/AFPLogistieke bezwaren? Geen beletsel
Zoals bekend is Kabila niet opnieuw kandidaat: hij heeft er al twee termijnen opzitten. Die tweede termijn liep eind 2016 af, en het kamp-Kabila deed er de afgelopen jaren alles aan om de verkiezingen op de lange baan te schuiven. De afgelopen maanden is dat gekeerd, en lijkt de partij kost wat het kost naar verkiezingen te willen gaan, zonder zich af te vragen of alle logistieke en organisatorische kwesties uitgeklaard zijn. Dat niet alles rond was, moest de kiescommissie vorige week donderdag zelf toegeven: drie dagen voor de verkiezingen georganiseerd zouden worden, werd een uitstel met een week aangekondigd. Er werd daarvoor onder meer verwezen naar een brand in een magazijn van de Céni, waarbij 8.000 stemcomputers beschadigd raakten. De ware toedracht van die brand is echter nog niet opgehelderd.
Net als in 2011 is er ook nu weer geen tweede ronde voor de presidentsverkiezingen, zodat de kandidaat met de meeste stemmen de nieuwe president wordt, zelfs al haalt die geen meerderheid. Volgens de oppositie maakt dat het voor het regime makkelijker zijn kandidaat verkozen te krijgen.
Pas stemmen in maart
Volgens de onafhankelijke kiescommissie Céni hebben zowat 40 miljoen Congolezen zich als kiezer geregistreerd. Zij kunnen echter niet allemaal zondag al gaan stemmen: ruim 1 miljoen kiezers uit de oostelijke steden Beni en Butembo en de westelijke stad Yumbi moeten nog tot maart wachten, volgens de Céni vanwege de onveiligheid en de ebola-epidemie in die streken. Waarnemers zien er echter een manoeuvre van Kinshasa in om de populaire oppositiekandidaat Fayulu de pas af te snijden. Bovendien bleek uit een audit van de Francophonie naar de kiezerslijsten dat aan goed 7 miljoen van de 40 miljoen namen op de kiezerslijsten geen vingerafdruk gekoppeld is. Waarnemers vrezen dat dat de deur wagenwijd openzet voor fraude, maar de kiescommissie had geen oren naar dat bezwaar.
Foto: EPA-EFE“Valsspeelmachines”
De stemgerechtigden zullen terecht kunnen in zowat 75.000 stembureaus. Meer dan 100.000 stemmachines werden verdeeld over het hele land, al zijn er veel vragen over hoe dat in de praktijk zal werken in sommige afgelegen gebieden, of voor Congolezen die nooit eerder een computer gebruikten. De machines werden gebouwd door het Zuid-Koreaanse Miru Systems, maar de Zuid-Koreaanse ambassade in Kinshasa waarschuwde eerder al voor de fabrikant. Dat was koren op de molen van de oppositie, die hierin een nieuw argument zag tegen deze “valsspeelmachines”. Uiteindelijk sloot ze zich met grote tegenzin toch aan, omdat ze bij een echte boycot van de verkiezingen sowieso verliest.
Geen waarnemers
Europese en Amerikaanse waarnemers zijn geweigerd door de autoriteiten, met het argument dat Congo een soeverein land is en dus geen pottenkijkers nodig heeft. De Afrikaanse Unie en andere Afrikaanse landenorganisaties sturen samen wel zowat 200 waarnemers. Daarnaast hebben de Congolese bisschoppen 40.000 Congolezen opgeleid tot waarnemer. Zij moeten, net als getuigen van de verschillende partijen, nagaan of de verkiezingen inderdaad eerlijk zullen verlopen. Werd ook geweigerd door Kinshasa: financiële steun uit het buitenland. De kost van deze stembusgang wordt op 500 miljoen dollar geraamd, of 10 pct van de Congolese begroting.
Foto: APProtest?
Als alles de komende dagen en weken blijft verlopen volgens de Céni-planning, dan worden op 15 januari de definitieve resultaten van de presidentsverkiezingen aangekondigd. De nieuwe president wordt dan op 18 januari ingezworen. De gebeurtenissen van de voorbije dagen wijzen er alvast op dat nog niet zeker is dat alles zo gesmeerd zal lopen. Hoe de straat zal reageren op verkiezingen die oneerlijk verliepen, is afwachten. Als de bevolking de straat op trekt, mag gevreesd worden voor een bloedige repressie door de autoriteiten.
Wie zijn de presidentskandidaten?
Meer dan 20 politici hebben zich aangemeld als kandidaat, maar slechts drie kandidaten voeren overal in het meer dan 2 miljoen km² grote land campagne. Dat zijn Emmanuel Ramazani Shadary, kandidaat voor het kamp-Kabila, Félix Tshisekedi en Martin Fayulu. De oppositie ambieerde de afgelopen maanden met één kandidaat naar voor te komen. Fayulu werd in november in Genève aangesteld als dé oppositiekandidaat, maar 24 uur later trokken Tshisekedi en Vital Kamerhe hun steun terug, onder druk van hun basis. Enkele dagen later klonken die laatste twee zich aan elkaar vast: Tshisekedi als kandidaat-president, Kamerhe als kandidaat-premier.
Emmanuel Ramazani Shadary Foto: EPA-EFEDe man van Kabila
De 58-jarige Emmanuel Ramazani Shadary werd in augustus aangesteld tot de presidentskandidaat van het Front Commun pour le Congo (FCC), de alliantie rond huidig president Joseph Kabila. Het was pas enkele uren voor de deadline verstreek dat dit nieuws doorsijpelde vanop het FCC-conclaaf in Kingakati. Dat Ramazani aangeduid werd als kandidaat, kwam voor vele waarnemers als een verrassing, maar intussen is duidelijk waarom hij gekozen werd. Hij is een van Kabila’s meest loyale medestanders, heeft geen eigen politieke aanhang en beschikt niet over eigen financiële middelen, wat het voor Kabila makkelijker maakt hem de komende vijf jaar te controleren. Dat tegen Ramazani EU-sancties lopen, helpt ook om hem in de pas te doen lopen.
Die EU-sancties werden eerder deze week ook ingeroepen om de EU-ambassadeur in Kinshasa, de Belg Bart Ouvry, het land uit te zetten. Het tekent, nogmaals, de bijzonder slechte verhoudingen met het westen, en in het bijzonder België. De EU-sancties kwamen er vanwege de bloedige repressie van straatprotest tegen Kabila, toen Ramazani minister van Binnenlandse Zaken was. Die post bekleedde hij van november 2016 tot februari 2018. Daarvoor was hij fractieleider voor de PPRD, de partij van de president die hij in 2002 mee heeft opgericht.
Door iemand als Ramazani te kiezen, wilde Kabila het Angola-scenario vermijden. De Angolese president José Eduardo dos Santos stapte in september 2017 op na 38 jaar aan de macht, en duidde zijn minister van Defensie João Lourenço aan als zijn opvolger. Al snel startte die echter een campagne tegen corruptie, en pakte daarbij ook de president en zijn entourage aan. “Ramazani zal niet anders regeren dan Kabila”, aldus regeringswoordvoerder Lambert Mende. “Hij zal de man zijn die het werk van Kabila verderzet.”
Martin Fayulu Foto: AFPDe compromiskandidaat
Tot enkele weken geleden was Martin Fayulu (62) een outsider, tot hij midden november in Genève door verschillende oppositiekopstukken werd aangeduid als hun kandidaat. Intussen ligt hij in de peilingen ver voor: vrijdag nog werden twee peilingen gepubliceerd waarin Fayulu respectievelijk 45 en 49 pct van de stemmen haalt, Tshisekedi 28 en 20 pct en Ramazani 20 en 18 pct.In Genève spraken de zwaargewichten Moïse Katumbi, tot 2015 de gouverneur van de mijnprovincie Katanga, en Jean-Pierre Bemba, eerder dit jaar vrijgesproken door het ICC in Den Haag, hun steun uit. Katumbi en Bemba waren ook kandidaat, maar werden uitgesloten van deelname.
Fayulu is dan wel al jaren actief in de Congolese oppositie, maar zijn partij Ecidé (Engagement pour la Citoyenneté et le Développement) is klein. Tot hij de steun kreeg van Katumbi en Bemba leek hij veroordeeld tot een rol op de achtergrond. Dankzij de steun van die twee zwaargewichten slaagt Fayulu erin boven zijn gewicht te vechten: zo beschikt hij, bijvoorbeeld met twee privévliegtuigen, over de middelen om campagne te voeren in het hele land.
Tijdens de anti-Kabilabetogingen van de afgelopen jaren liet Fayulu enkele keren van zich horen. Anders dan andere oppositiekopstukken liep hij wel mee in die betogingen. Zo raakte hij bij een betoging gewond aan het hoofd, en werd hij ook een keer opgepakt, wat hem de bijnaam “soldat du peuple” opleverde.
Fayulu werkte in het verleden in verschillende landen voor oliebedrijven, maar is ook in eigen land actief als zakenman. Hij baat onder meer in Kinshasa een bekend hotel uit. Hij studeerde in Frankrijk en de Verenigde Staten. In de marge van een van zijn campagnebijeenkomsten kwam het al tot zwaar geweld. Volgens het kamp-Fayulu vielen daarbij in Lubumbashi zeker vier doden, maar het regime ontkent dat.
Felix Tshisekedi Foto: AFPDe zoon van de legende
Net als zijn vader Etienne in 2011 ambieert ook zoon Felix Tshisekedi (55) het presidentschap. Hij heeft zich daarvoor verbonden met Vital Kamerhe. De twee politici steunden initieel de aanstelling van Fayulu tot kandidaat van de Congolese oppositie, maar trokken die steun onder druk van hun aanhangers een dag later weer in. Voor deze verkiezingen kan Tshisekedi bouwen op de machine van zijn UDPS, de grootste oppositiepartij, al slaagde Kabila er de afgelopen jaren wel in die partij te verdelen. Bovendien heeft Tshisekedi niet de status die zijn vader doorheen de jaren had verworven.
Etienne Tshisekedi was jarenlang de eminence grise van de Congolese oppositie, maar overleed begin 2017 in Brussel. Hij nam het in 2011 op tegen Kabila, maar moest het onderspit delven in een stembusgang die volgens waarnemers frauduleus verliep.
In 2011 werd Felix verkozen in het parlement, maar zijn vader had alle UDPS-kandidaten verboden hun zitje op te nemen, uit protest tegen het frauduleus verloop van de verkiezingen. Felix volgde dat ordewoord, maar zat de afgelopen jaren wel enkele keren samen met het regime voor (geheime) onderhandelingen.
Tshisekedi is vader van vijf kinderen. Zijn tegenstanders stellen vaak zijn geloofwaardigheid in twijfel: ze stellen vragen bij zijn diploma’s en verwijten hem nooit een leidende functie opgenomen te hebben. Als hij verkozen wordt, wordt een van zijn prioriteiten de begrafenis van zijn vader. Diens lichaam ligt nog altijd opgebaard in een Brussels crematorium, omdat er geen akkoord gevonden wordt over de begrafenis.
Met de medewerking van